Antje Veldstra - Met open blik
Stichting Nobilis
Sinds 1991 zet de Stichting Nobilis zich in voor de hedendaagse prentkunst in Nederland en die uit de 20-ste eeuw. Belangrijke taken zijn het organiseren van tentoonstellingen, het uitgeven van boeken en grafiekmappen, het opbouwen van een grote collectie grafiek en andere werken op papier.
De Stichting beheert ateliernalatenschappen van bekende Nederlandse grafici (o.a. Johannes Mulders, Toon Wegner, Ank Spronk, Lou Strik, Henk Hester, Fred Koot, Jan Battermann), verricht onderzoek en verleent bruiklenen uit haar bezit. Het werk van Siemen Dijkstra, Cees Andriessen, Reinder Homan, Peter Lazarov, Wim Zwiers, Lou Strik, Pam Rueter is ook ruim vertegenwoordigd in het Stichtingsbezit.
Naast werken op papier is er ook aandacht voor het werk van beeldhouwer Guus Hellegers en de keramisten Peter Hiemstra en Hannie Mein. Alle werkzaamheden geschieden op basis van non-profit en vrijwilligerswerk. De Stichting weet haar werk incidenteel gesteund door talrijke regionale en landelijke fondsen en werkt nauw samen met musea en galeries en met het kwartaaltijdschrift Grafiekwereld.
Geschiedenis van de Nobilis collectie
De collectie is de bron van het tentoonstellingsprogramma van de Stichting Nobilis, maar ook voor het verstrekken van bruiklenen. De collectie is ook door bezoekers raadpleegbaar tijdens openingstijden of op afspraak. Van te voren aanvragen wat u wilt zien: 06-38392840.
In 1991 ontstond de eerste aanzet van het vormen van een collectie. De nadruk lag toen op de houtgravures van Peter Lazarov en op het aanleggen van een grote verzameling toegepaste prentkunst (exlibris, gelegenheidsgrafiek, boekillustraties) van zijn hand. Het leidde in de jaren negentig al tot tentoonstellingen. Ook werd toen de basis gelegd voor de huidige collectie chalcografie. Dat betreft de originele blokken en platen waarin de prenten worden gegraveerd, gegutst of gesneden.
In 1999 vond de verwerving plaats van een belangrijk deel van de ateliernalatenschap van de Amsterdamse schilder en graficus Jan Battermann (1909-1999). Niet alleen zijn prenten, blokken en platen maar ook plak- en fotoboeken, briefwisselingen en ontwerpen werden aan- gekocht. Stichting Nobilis organiseerde driemaal een Battermann-tentoonstelling: in Oldeberkoop, Oostzaan en Fochteloo. Het zwaartepunt zou komen te liggen op grafiek van na 1945 waarbij de vrije grafiek voor het merendeel Nederlandse prentkunst is en de collectie kleine prentkunst uitgroeide tot een internationale collectie (thans ruim 50.000 bladen). Naast een nationale en internationale collectie ontstond er ook een regionale collectie. Daarbij werd er niet de voorwaarde gesteld dat het alleen maar prentkunst of werken op papier zouden mogen zijn.
Schilderijen in olieverf, keramiek en kunstenaarspenningen en beelden behoren ook tot deze regionale collectie. De aankoop van de atelier-nalatenschap van Johannes Mulders (1899-1989) in 2012 legde voorgoed het fundament voor de regionale collectie.
Er wordt steeds gekozen voor het verwerven van werk van levende en actieve kunstenaars naast de schenking van ateliernalatenschappen. Zij vormen tezamen de kerncollectie.
Actieve kunstenaars
Van veel Nederlandse grafici bevinden zich enkele exemplaren van hun werk in de Nobilis collectie maar bij de kunstenaars van de kern-collectie gaat het om tien of tientallen bladen vrije grafiek of zelfs complete oeuvres. Van de kunstenaars van de kerncollectie wordt ook een volledige documentatie aangelegd. Vanaf 1991 wordt het vrije werk (lino’s en houtsneden) maar ook de toegepaste grafiek van de Apeldoornse kunstenaar Cees Andriessen verzameld. Deels door aankoop, deels door schenking. Andriessen schenkt met regelmaat ook werk van andere grafici. Ook het werk van Peter Lazarov (voor wie de Stichting in 1991 is opgericht) wordt ondanks zijn internationale loopbaan nog met regelmaat aangevuld. Het betreft vrije prenten maar ook exlibris en gelegenheidsgrafiek. Al sinds de beginjaren is er belangstelling voor de etsen van Reinder Homan uit Bakhuizen. Opmerkelijk is het aantal prentkunstenaars in het noorden des lands die de techniek van de reductiehoutsnede beoefenen. Tot de kerncollectie behoren Siemen Dijkstra (Dwingeloo), Grietje Postma (Drachten) en Antje Veldstra (Groningen). Over deze drie kunstenaars verschenen boeken bij de uitgeverij van de Stichting Nobilis ter gelegenheid van tentoonstellingen. Er is van bijna alle leden van Holt werk in de Nobilis collectie. Met deze vereniging van houtsnijders en hoogdruk-kunstenaars is veelvuldig contact. Met ere moet worden genoemd grafica Wijke van der Bij, die samen met haar man kunstschilder Meint van der Velde naast eigen werk ook veel werk van andere grafici heeft geschonken, onder andere van Jan Hofman en van hun leermeester Jan A. Deodatus (1914-1986). Zeer verguld is de Stichting met de kleurenhoutsneden van Kea Homan uit Assen. Een leven lang trouw aan de prentkunst. Dat geldt ook voor Tom Thijsse van wie zich thans veertig meerkleurenhoutsneden in de collectie bevinden. De komende jaren zal hij heel zijn oeuvre schenken en er staat een Nobilis-publicatie op stapel. Van de hand van Peter O. Gerrits uit Roden komt een gestage stroom van nieuwe zeefdrukken in jaarlijkse schenkingen naar de Stichting en met regelmaat schenkt hij ook werk van zijn lievelingskunstenaars. De lino’s van Peter Kooij uit Zutphen komen met de originele linoplaten in de Nobilis-collectie. Met regelmaat schenkt hij ook prentkunst van bekende Nederlandse grafici.
De belangrijkste kunstenaar in Nederland op het terrein van het vogelleven, Erik van Ommen uit Vries, schonk al zijn etsplaten en houtblokken. Hij bedient zich van alle mogelijke technieken (olieverf, potlood, aquarel, enz.). Over zijn werk verschenen al dertig boeken. In 2021 verschijnt er bij de Stichting Nobilis een speciaal cahier over zijn techniek van de reductie-houtsnede.
De etser en schilder Anneke Kuyper uit Haarlem is met haar hele prent-oeuvre (ets, ets-aquatint, houtgravure) vertegenwoordigd in de Nobilis-collectie. Naast vrij werk ook exlibris. Zij schonk naast haar eigen oeuvre ook de complete ateliernalatenschap van haar man Lou Strik (1921-2001) bestaande uit hout- en kopergravures, etsen en litho’s. Van beide kunstenaars ook alle blokken en platen en een volledige kunstenaarsdocumentatie. Kunstschilder, tekenaar en graficus Jan van der Pol uit Amsterdam was docent aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag en hij schonk bijna driehonderd van zijn prenten, maar ook etsplaten en linoblokken. Cees Elzinga uit Oudeschoot schenkt zijn nieuwe houtsneden aan de Stichting. Al is hij al ruim de tachtig gepasseerd Jan van der Meulen uit Burgum blijft prenten maken. Zijn hele oeuvre is in Fochteloo, waar in 2021 een tentoonstelling wordt voorzien. Veel werk van Henk Blokhuis, inclusief blokken en platen, is te vinden in Fochteloo.
Het lijkt een beetje op lest best: Manuel Kurpershoek uit Nijmegen. Hij heeft niet alleen zijn eigen prent-oeuvre ondergebracht bij Nobilis, maar schonk ook het prent-oeuvre van zijn vader Theo Kurpershoek (1914-1998) en al het werk dat Manuel Kurpershoek in opdracht van andere prentkunstenaars heeft gedrukt. Door de hartelijke contacten besloot ook Gerda Förster, de partner van Manuel Kurpershoek, haar hele oeuvre van mezzotinten te schenken aan Nobilis. Tenslotte wist Kurpershoek de kinderen van Theo Elfrink (1923-2014) uit Nijmegen te overtuigen het vroege werk (900 kleine tekeningen en prenten) te schenken. In 2020 krijgt dit een vervolg met een schenking van een fraaie dwarsdoorsnee van de vrije grafiek van Theo Elfrink.
Tenslotte mag niet onvermeld blijven het geschonken werk van hout- en kopergraveur Frank Ivo van Damme uit Antwerpen en de aangekochte collectie van de graficus Martin Bayens uit Smetlede. In dit kader mag ook de steun genoemd worden die ontvangen wordt van de meester-drukker Francis Dirix uit Hasselt en de schenkingen van mevrouw Irma Bollen eveneens uit Hasselt (met name het werk van Jos Henderickx).
Ateliernalatenschappen
Zwaartepunt in de collectie zijn de ateliernalatenschappen, die soms niet alleen het complete oeuvre bevatten van de kunstenaars maar ook het door hen verzamelde werk van anderen. Eerder werd al het werk van Jan Battermann genoemd. Daarna kwamen op advies van Manuel Kurpershoek alle prenten van Fred Koot (1927-2000) uit Eindhoven.
Hij was docent grafiek in Utrecht. Over hem verscheen Nobilis Cahier 5. Indrukwekkend was ook de schenking van mevrouw Jet Spronk uit Lochem, die het hele atelier schonk van haar moeder Ank Spronk- Feenstra (1919-2010). Naast kleurenetsen ook aquarellen. Vrij werk en toegepaste grafiek. Aan haar werk werd Nobilis Cahier 7 gewijd. Mevrouw Hester schonk het complete atelier van haar man Henk Hester (1933-2002), docent aan de Academie in Groningen. Naast prenten en ontwerpen ook de originele blokken, etsplaten en lithostenen. Over hem verscheen Nobilis Cahier 6. Veelomvattend zijn de schenkingen van mevrouw Diana Court. Zij schonk bij leven het complete prent-oeuvre van haar man Toon Wegner (1926-2010), maar ook de complete kunstenaarsdocumentatie. Daarna schonk ze alle losse prenten van de 25 grafiekkalenders van de Stichting Pro-Graph en alle door haar verzamelde prenten van andere kunstenaars (ruim 300 werken). Na haar overlijden in 2018 werd de Stichting Nobilis haar erfgenaam en kwamen ook de schilderijen en tekeningen van Toon Wegner naar het centrum voor prentkunst. Over Toon Wegner verscheen Nobilis Cahier 4. Een kleinere schenking kwam uit Zweeloo en betrof het werk van de graficus Jan van Doorn (1911-1993) uit Nijmegen. De heer en mevrouw Vrooland-Löb uit Amsterdam schonken talrijke boeken geïllustreerd door Kurt Löb (1926-2015). Eerder al schonk mevrouw Anneke Kuyper haar Kurt Löb-boeken. Haar man Lou Strik was met hem bevriend. Al eerder werd geschreven dat het complete werk van Lou Strik naast haar eigen werk door mevrouw Kuyper is geschonken. Aan deze schenking werd een speciale publicatie gewijd.
Omvangrijk was ook de schenking van mevrouw drs. Jos Pollet uit Groningen (toen nog Engwierum). Zij schonk niet alleen de aanwezige prenten en etsplaten van haar man Joost Schmidt (1943-2015) maar ook het werk dat dit echtpaar samen had verzameld. En tenslotte schonk ze de complete kunstboekenbibliotheek van haar man, die docent kunst- en architectuurgeschiedenis was.
Een opmerkelijke schenking kwam van de heer en mevrouw Tempelman: prenten van Jan Mankes.
De heer Carol Klok schonk werk van het dubbeltalent Jacques Benoit, pseudoniem van Jacobus Joseph Maria Bayer (1901-1991). Van de heer en mevrouw Frits Verbruggen kwam de schenking van alle etsplaten van Jan A. Verbruggen (1900-1987), de schrijver van het handboek Etsen. Naast de etsplaten dossiers met alle staten van zijn prenten.
In 2019 werd een hele belangrijke schenking gerealiseerd: de etsen en houtsneden van Herman Gordijn (1932-2017) met alle etsplaten en houtsnedeblokken. De schenking werd mogelijk gemaakt door de partner van Herman Gordijn dr. Joseph Kessels. Toegevoegd werd ook de complete kunstenaarsdocumentatie. En later dat jaar kwam ook de bibliotheek van Gordijn naar Fochteloo. In 2020 wordt een Nobilis Cahier en een tentoonstelling gewijd aan deze schenking.
Twee kinderen van Jan A. Deodatus (1914-1986) van Terschelling schonken 64 grote tekeningen en het complete prent-oeuvre van Deodatus. De kinderen van antiquaar Bram Huijser (vroeger in Amsterdam) schonken uit de nalatenschap van hun vader veel werk van Cornelis Labots (1920-1970). In maart 2020 komt het complete werk van graficus Ap Sok (1917-2004) docent grafiek aan de Rietveld Academie Amsterdam. Een schenking mogelijk gemaakt door de familie Sok. Van de overleden kunstenaars in de collectie moeten nog wel genoemd worden: Pam G. Rueter, Wim Zwiers, Nico Bulder. Naast hun toegepast werk ook vrij werk.
Verzamelaarscollecties
Naast schenkingen uit ateliernalatenschappen zijn er ook enkele belangrijke en grote schenkingen gekomen uit collecties van verzamelaars. Zo schonken de heren Henk Ensing en Ben Welling een belangrijk deel van de collectie van G.M. van Wees, een van de oprichters van Stichting De Roos. De heer Henk van Beurden uit Eindhoven schonk zijn collectie Tsjechische grafiek en ook enkele bladen van Lucebert.
Belangwekkend is ook de schenking van mevrouw Alma Evenhuis uit Oosterwijk, die belangrijke delen van de verzameling van haar man Geerth van der Zee en van Jan Rhebergen onderbracht in het centrum in Fochteloo. Jan Jaap Heij uit Assen schonk de complete serie grafiek-kalenders van de Stichting Pro Graph. Mevrouw Horsthuis uit Ravenswoud schonk in 2019 niet alleen werk van haar vader Ben Horsthuis (1918-1998) maar ook boeken uit diens bibliotheek, o.a. zijn Picasso-boeken. Hij genoot vooral bekendheid als boekillustrator.
Regionale collectie
In 2012 kocht de Stichting Nobilis een belangrijk deel van de atelier- nalatenschap van Johannes Mulders (1899-1989) aan. In 2017 werd door een schenking van de kleinkinderen Petra Mulders en Johan Mulders nog veel waardevol materiaal toegevoegd, o.a. 42 schilderijen, studies, aanzetten tot schilderijen. De Mulders-collectie is in december 2018 nog uitgebreid met een bruikleen van schilderijen door het Dorpsarchief Noordwolde en in januari 2019 werd dertig jaar na dato in het vroegere woonhuis van Mulders nog belangrijk materiaal gevonden en verworven. Over Mulders liet Nobilis een boek en een cahier verschijnen. De laatste jaren werd ook de ateliernalatenschap van Dirk Kerst Koopmans (1906-1998) in beheer gegeven bij de Stichting Nobilis. Over hem verscheen Nobilis Cahier 8. Met enige regelmaat werd werk aangekocht van Sierd Geertsma (1896-1985). Aan hem wordt in 2021 een speciaal jaar gewijd, met o.a. tentoonstellingen in Drachten en Fochteloo. Een andere belangrijke kunstenaar die in de Nobilis collectie goed is vertegenwoordigd, is de beeldhouwer en medailleur Guus Hellegers (1937-2019). De Stichting heeft ook werk van kunstschilder-tekenaar-graficus Christiaan Kuitwaard en tenslotte van drie keramisten Peter Hiemstra, Hannie Mein en Kees Hoogendam.
Een speciale relatie onderhoudt de Stichting Nobilis met beeldhouwer Anne Woudwijk uit Drachten. Naast drie beelden telt de collectie tekeningen, zeefdrukken en kunstenaarsboeken van Woudwijk.
Kleine prentkunst en chalcografie
De collectie kleine prenten heeft een internationaal karakter en telt ruim 50.000 bladen. Werkzaam voor de collectie zijn Jan Seton en Petra Koornneef.
Chalcografie
De collectie chalcografie is een voor ons land unieke collectie. Het betreft de originele blokken en platen van de grafici. Soms zijn het collecties van verzamelaars, zoals Chris Schriks, Johan Souverein, Ans en Wim van der Kuijlen, Dr. G. Kreyenberg, Joop Peijnenburg, Riet de Haas-van Riemsdijk, Jan Rhebergen, Geerth van der Zee, Mr. Daan Giltay Veth, Dr. Ottmar Premstaller, Arethusa Pers (Herber Blokland), Wim de Bruijn, V. Bosac, Karl en Marein de Bock, St. Zakravsky, Vaclav Krupka, Jos en Agaath van Waterschoot (dr. G. Stoel, Wim Marks, Agatha Heeren e.a.) en Pieter Jonker.
Soms zijn het collecties uit de ateliers van de kunstenaars, zoals Henk Hester, Martin Bayens, Frank-Ivo van Damme, Manuel Kurpershoek, Henk Blokhuis, Jan A. Verbruggen, Joost Schmidt, Jan van der Pol, Toon Wegner, Pam G. Rueter, Lou Strik, Anneke Kuyper, Henk Blokhuis, Tom Thijsse, Peter Lazarov, Erik van Ommen, Wim Zwiers, Dirk Kerst Koopmans, Gerard Gaudaen en de al eerder genoemde Jan Battermann.
Bibliotheek
De bibliotheek telt een kleine tienduizend boeken, catalogi, tijdschriften en mappen kleingrafiek. Het is overigens een algemene kunst-bibliotheek, dus niet alleen op het terrein van prentkunst.
Raadpleegbaar tijdens de openingstijden of na afspraak (tel. 06-38392840).